Χάνει την «κούρσα της ΑΙ» η Ρωσία: Τεχνητή νοημοσύνη και ρομποτική «πονοκεφαλιάζουν» τον Πούτιν

Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ο ανταγωνισμός μεταξύ των δυο -τότε- υπερδυνάμεων ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης βασιζόταν στον απόλυτο αριθμό πυρηνικών όπλων και το πλήθος των στρατευμάτων που μπορούσαν να παρατάξουν σε Ευρώπη, Ατλαντικό και Αρκτικό Κύκλο.

Σήμερα όμως ο ανταγωνισμός βασίζεται σε άλλα δεδομένα, την πρόοδο στην τεχνητή νοημοσύνη, στο πόσο εξελιγμένοι είναι οι επεξεργαστές υπολογιστών που παράγονται αλλά και στις εφαρμογές της ρομποτικής που εκμεταλλεύονται τις εξελίξεις σε τεχνητή νοημοσύνη και επιστήμη των υπολογιστών. 

Η Ρωσία σε όλους τους παραπάνω τομείς χωλαίνει απελπιστικά όχι μόνο σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και την Κίνα, αλλά ακόμα και μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες. 

Ήθελε κυριαρχία αλλά παλεύει με την ανταγωνιστικότητα

O Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει συχνά δηλώσει ότι η Ρωσία πρέπει να ηγηθεί στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τη Wall Street Journal, η χώρα του έχει μείνει πίσω, ενώ άλλες χώρες προχωρούν μπροστά.

Καθώς οι ΗΠΑ και η Κίνα ανταγωνίζονται για την κυριαρχία στα μοντέλα και τις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης και οι χώρες της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής επενδύουν κεφάλαια στον κλάδο, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ανατρέψει τις κάποτε υψηλές φιλοδοξίες της Ρωσίας.

Στη ρωσόφωνη έκδοση της πλατφόρμας LM Arena, όπου οι χρήστες αξιολογούν μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης, το καλύτερο ρωσικό μοντέλο κατατάσσεται μόλις στην 25η θέση, πίσω ακόμη και από παλαιότερες εκδόσεις του ChatGPT και του Gemini της Google. Σύμφωνα με το Global AI Vibrancy Tool του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, το οποίο κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο και υπολογίζει τη δύναμη των οικοσυστημάτων τεχνητής νοημοσύνης των χωρών, η Ρωσία κατατάσσεται στην 28η θέση μεταξύ 36 χωρών.

Οι δυτικές κυρώσεις έκοψαν την πρόσβαση της Ρωσίας σε κρίσιμα υλικά, όπως ημιαγωγοί, και παρέλυσε τις εγχώριες παραγωγικές της δυνατότητες. Οι ρωσικές εταιρείες εξαρτώνται πλέον από μεσάζοντες σε τρίτες χώρες για να εξασφαλίσουν τα πάντα, από τσιπ υψηλής τεχνολογίας έως και μια απλή συνδρομή στο ChatGPT. Η Μόσχα έχει επίσης στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα, εμβαθύνοντας περαιτέρω αυτό που οι αναλυτές περιγράφουν ήδη ως οικονομική υποτέλεια προς τη γείτονά της.

Η φυγή ταλέντων πλήττει την πληροφορική

Το πρόβλημα επιδεινώνεται από το brain drain, με τα κορυφαία ταλέντα να εγκαταλείπουν τη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Αποκομμένες από τις διεθνείς αγορές, οι ρωσικές εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης προσέλκυσαν περίπου 30 εκατ. δολάρια σε κεφάλαια πέρυσι. Μόνο η OpenAI συγκέντρωσε περισσότερα από 6 δισ. δολάρια πέρυσι.

Η Ρωσία υστερεί εδώ και χρόνια στην ανάπτυξη της δικής της τεχνητής νοημοσύνης», δήλωσε ο Γιούρι Ποντορόζνι, πρώην στέλεχος της ρωσικής τεχνολογικής βιομηχανίας.

Ο Ποντορόζνι έχει παρακολουθήσει από πρώτο χέρι την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης στη Ρωσία, έχοντας αφιερώσει χρόνια στην ανάπτυξη των εγχώριων αντίστοιχων Google Maps και Netflix. Λίγο μετά το ξέσπασμα του πολέμου το 2022, επιβιβάστηκε σε αεροπλάνο και εγκατέλειψε τη Ρωσία μαζί με την έγκυο σύζυγό του. «Η Ρωσία έχει ήδη χάσει στον ανταγωνισμό και είναι αδύνατο να καλύψει τη διαφορά», δήλωσε ο Ποντορόζνι, ο οποίος ζει πλέον στο Λονδίνο και είναι διευθυντής τεχνητής νοημοσύνης στην εταιρεία χρηματοοικονομικής τεχνολογίας Finom.

Ένας διευθυντής τεχνητής νοημοσύνης με έδρα τη Μόσχα συμφώνησε με αυτή την εκτίμηση και δήλωσε ότι η οικονομική και γεωπολιτική απομόνωση της Ρωσίας εμποδίζει τις εταιρείες να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση και να αποκτήσουν τη δυνατότητα να επεκταθούν πέρα από τη σχετικά μικρή εγχώρια αγορά τους.

Δεν παραδέχονται το πρόβλημα

Με την τεχνητή νοημοσύνη να αναδιαμορφώσει την παγκόσμια οικονομία, οι χώρες αγωνίζονται να επιβάλουν τον έλεγχό τους στις υποδομές, τα δεδομένα και τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης, προκειμένου να αποφύγουν τη στρατηγική εξάρτηση. Και στον στρατιωτικό τομέα, η ετοιμότητα εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις δυνατότητες τεχνητής νοημοσύνης, από τα εργαλεία υποστήριξης λήψης αποφάσεων στο πεδίο της μάχης έως τα αυτόνομα αμυντικά συστήματα.

Για τη Μόσχα, αυτή η ανάγκη είναι ιδιαίτερα επιτακτική, δεδομένης της κλιμακούμενης αντιπαράθεσης με τη Δύση.

«Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε την εξάρτηση από ξένα συστήματα», δήλωσε ο Πούτιν σε συνέδριο για την τεχνητή νοημοσύνη τον περασμένο μήνα. «Για τη Ρωσία, αυτό είναι θέμα κρατικής, τεχνολογικής και αξιακής κυριαρχίας».

Οι ρωσικές αρχές έχουν αναγνωρίσει τις ελλείψεις, αλλά υποστηρίζουν ότι τα εγχώρια μοντέλα ανταγωνίζονται τα ξένα και βελτιώνονται με γρήγορους ρυθμούς. Άλλοι όμως είναι πιο αυστηροί. «Η συντριπτική πλειοψηφία των βιομηχανιών μας απέχει εκατομμύρια έτη φωτός από την τεχνητή νοημοσύνη», δήλωσε νωρίτερα φέτος ο Χέρμαν Γκρεφ, διευθύνων σύμβουλος της κρατικής τράπεζας Sberbank, η οποία ηγείται των προσπαθειών της Ρωσίας στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.

Δεν είναι μόνο τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης της Ρωσίας που υστερούν.

Ούτε στη ρομποτική προχωρούν

Σε μια τεχνολογική διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα τον Νοέμβριο, το πρώτο ανθρωποειδές ρομπότ της χώρας εξοπλισμένο με τεχνητή νοημοσύνη, με το όνομα AIDOL, βγήκε στη σκηνή, προσπάθησε να χαιρετήσει και αμέσως έπεσε. Οι διοργανωτές διέκοψαν την επίδειξη και απομάκρυναν το ρομπότ. Οι διοργανωτές δήλωσαν ότι το ρομπότ θα μάθει από τις «συνέπειες των δικών του ενεργειών».

Ακόμη και πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, η Ρωσία βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό σε ξένη τεχνολογία για τον σχεδιασμό τσιπ και είχε περιορισμένες δυνατότητες παραγωγής τσιπ. Μερικά από τα κορυφαία τσιπ ρωσικού σχεδιασμού συναρμολογούνταν από την Taiwan Semiconductor Manufacturing.

Το εμπάργκο των ΗΠΑ

Το 2022, οι ΗΠΑ επέβαλαν απαγόρευση πώλησης προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένων των ημιαγωγών, στη Ρωσία, με την απαγόρευση να επεκτείνεται σε ορισμένα ξένα προϊόντα που παράγονται με εξοπλισμό, λογισμικό ή σχέδια των ΗΠΑ. Η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν, που κυριαρχούν στον τομέα των υψηλής τεχνολογίας τσιπ, και η Ιαπωνία, που είναι ισχυρή στον τομέα των υλικών και των εργαλείων κατασκευής τσιπ, απαγόρευσαν επίσης αμέσως τις εξαγωγές τέτοιων προϊόντων. Η TSMC σταμάτησε την εξαγωγή ημιαγωγών στη Ρωσία.

Η Ρωσία ξαφνικά δεν μπορούσε να αγοράσει απευθείας μονάδες επεξεργασίας γραφικών υψηλής απόδοσης, ή GPU, που είναι απαραίτητες για την εκπαίδευση μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένων των τελευταίων τσιπ της Nvidia. Μια ανάλυση της Wall Street Journal σχετικά με τα εμπορικά δεδομένα των Ηνωμένων Εθνών δείχνει ότι οι εισαγωγές της Ρωσίας πέρυσι σε GPU και άλλα τσιπ που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης έχουν μειωθεί κατά 84% σε σχέση με πριν τον πόλεμο.

«Υπάρχει μεγάλη έλλειψη GPU στη Ρωσία και αυτές που διαθέτουν δεν επαρκούν ούτε καν για τις τρέχουσες ανάγκες», δήλωσε ο Ποντορόζνι, ο οποίος εξακολουθεί να διατηρεί επαφή με ειδικούς στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης στη Ρωσία.

Ενώ οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι είναι δυνατό να αγοραστούν τσιπ μέσω της Κίνας ή των γειτονικών χωρών της Κεντρικής Ασίας, ο Ποντορόζνι σημείωσε ότι «το κρίσιμο πρόβλημα είναι η αγορά τους σε μεγάλη κλίμακα».

Πίσω και στην τεχνολογία των επεξεργαστών

Οι κυρώσεις έκοψαν επίσης την πρόσβαση της Ρωσίας σε υλικά και εξαρτήματα που απαιτούνται για την αναπαραγωγή της παραγωγής τέτοιων ειδών σε τοπικό επίπεδο. Οι ρωσικοί κατασκευαστές τσιπ στοχεύουν πλέον στην παραγωγή τσιπ 28 νανομέτρων σε εγχώρια εργοστάσια έως το 2030. Οι αμερικανικοί κατασκευαστές τσιπ βρίσκονται επί του παρόντος σε φάση μετάβασης σε τσιπ 2 νανομέτρων.

Ακόμη και η πληρωμή για ξένα μοντέλα όπως το ChatGPT είναι μια ταλαιπωρία, τώρα που οι ρωσικές κάρτες δεν λειτουργούν πλέον στο εξωτερικό. Ρωσικοί ιστότοποι προωθούν λύσεις που κυμαίνονται από τη χρήση τραπεζικών καρτών που έχουν εκδοθεί στο Καζακστάν, την Αρμενία ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Τα κανάλια Telegram είναι γεμάτα με χρήστες που ανταλλάσσουν συμβουλές και μεσάζοντες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.

Οι κυρώσεις έχουν καταστήσει την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης στη Ρωσία βαθιά εξαρτημένη από την Κίνα, αντανακλώντας την κατάσταση που επικρατεί σε ολόκληρη τη ρωσική οικονομία.

Στην αρχή του έτους, ο Πούτιν έδωσε εντολή στη ρωσική κυβέρνηση και στη Sberbank να συνεργαστούν με την Κίνα στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης. Ήταν μια αναγνώριση της τάσης που έχει ενταθεί από την εισβολή στην Ουκρανία.

Σύμφωνα με την ανάλυση των εμπορικών δεδομένων, το 2021 περίπου το 22% των GPU και άλλων προηγμένων εξαρτημάτων της Ρωσίας προήλθε από την Κίνα και το Χονγκ Κονγκ. Πέρυσι, το μερίδιό τους στις εισαγωγές της Ρωσίας αυξήθηκε στο 92%.

Ορισμένα κορυφαία ρωσικά μοντέλα, εν τω μεταξύ, βασίζονται σε κινεζικά μοντέλα ανοιχτού κώδικα.

Ακόμα και αν οι ρωσικές εταιρείες βρουν τρόπους για να εισάγουν τεχνολογία ή υλικό, η χώρα χάνει έναν άλλο βασικό πόρο: Τα ταλέντα.

Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι τουλάχιστον 100.000 ειδικοί στον τομέα της πληροφορικής έφυγαν μόνο το 2022 και δεν έχουν επιστρέψει. Το Υπουργείο Εργασίας έχει προβλέψει ότι, μέχρι το 2030, η Ρωσία θα έχει έλλειψη περισσότερων από 400.000 εργαζομένων στον τομέα της πληροφορικής. Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ υψηλότερος.